Λέγεται συχνά ότι σε περιόδους μεγάλων κοινωνικών εντάσεων παράγονται σημαντικά έργα στο πεδίο του πολιτισμού. Το φαινόμενο αυτό ερμηνεύεται εξίσου συχνά μέσω μιας αναγωγής στην «πύκνωση» του ιστορικού χρόνου ως αποτέλεσμα της βίαιης κίνηση της ιστορίας, τούτης της «θύελλας που πνέει από τη μεριά του παραδείσου», για την οποία, όπως γράφει ο Walter Benjamin:
«Υπάρχει ένας πίνακας του Klee με το όνομα Angelus Novus. Απεικονίζεται εκεί ένας άγγελος που φαίνεται έτοιμος να απομακρυνθεί από κάτι όπου μένει προσηλωμένο το βλέμμα του. Τα μάτια του είναι διάπλατα ανοιχτά, το στόμα του ανοιχτό και οι φτερούγες του τεντωμένες. Έτσι ακριβώς πρέπει να είναι και ο άγγελος της ιστορίας. Το πρόσωπό του είναι στραμμένο προς το παρελθόν. Όπου εμείς βλέπουμε μια αλυσίδα γεγονότων, αυτός βλέπει μία μοναδική καταστροφή, που συσσωρεύει αδιάκοπα ερείπια επί ερειπίων και τα εκσφενδονίζει μπροστά στα πόδια του. Θα ήθελε να σταματήσει για μια στιγμή, να ξυπνήσει τους νεκρούς και να στήσει ξανά τα χαλάσματα. Μια θύελλα σηκώνεται όμως από τη μεριά του Παράδεισου αδράχνοντας τις φτερούγες του και είναι τόσο δυνατή που δεν μπορεί πια ο άγγελος να τις κλείσει. Η θύελλα τον ωθεί ακαταμάχητα προς το μέλλον, στο οποίο η πλάτη του είναι στραμμένη, ενώ ο σωρός από τα ερείπια φθάνει μπροστά του ως τον ουρανό. Αυτό που εμείς αποκαλούμε πρόοδο, είναι αυτή η θύελλα».
(Walter Benjamin, 9η Θέση στη Φιλοσοφία της Ιστορίας)
Είναι πιθανό. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε αυτές τις περιόδους της έντασης, οι άνθρωποι αναγκάζονται κυρίως να τοποθετηθούν, να πάρουν θέση. Η Guernica του Picasso φιλοτεχνείται το 1937 για να καταγγείλει τη φασιστική θηριωδία, το δοκίμιο του Benjamin «Το έργο τέχνης την εποχή της δυνατότητας της τεχνικής του αναπαραγωγής» δημοσιεύεται το 1936 για να υποστηρίξει την ανάδυση μιας νέας, «προλεταριακής», τέχνης, οι Νικόλαος Κάλας και André Breton κατασκευάζουν τη Σκακιέρα από καθρέφτη και κρασί το 1944 για να μιλήσουν, αμφίσημα, για τα κυνικά «παιχνίδια» της πολεμικής στρατηγικής. Τα έργα αυτά εμπλούτισαν την ιστορία και τη θεωρία της τέχνης –και φυσικά ολόκληρη την εποχή μας– επειδή ακριβώς εγκλείουν στο εσωτερικό τους έναν, έστω, «κόκκο αλήθειας» σε σχέση με τις δραματικές εντάσεις της περιόδου που τα γέννησε.
Εάν κανείς αναρωτιόταν σήμερα, μια ακόμη περίοδο κοινωνικής έντασης, αν και διαφορετικού χαρακτήρα, «ποια είναι τα αντίστοιχα σημαντικά έργα της δικής μας εποχής; Υπάρχουν; Αναμένονται;» τι θα απαντούσαμε άραγε; Να ένα ζήτημα προς σκέψη...
|Περιοδικό: Η Ιστορία της Τέχνης|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου